Το Ελληνικό Παρατηρητήριο κατά της Παραπληροφόρησης Γεννιέται

Τα τελευταία χρόνια το ζήτημα της παραπληροφόρησης στο Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυριαρχεί στη δημόσια συζήτηση παγκοσμίως. Οι τεχνολογίες επικοινωνίας και πληροφορίας έχουν δώσει τη δυνατότητα στα άτομα να είναι τα ίδια παραγωγοί – και όχι απλοί καταναλωτές – περιεχομένου, ακόμα και δημοσιογραφικού, καθιστώντας εφικτό σε όσους έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο να δημοσιεύουν πληροφορίες. Επιπρόσθετα, η ανάδειξη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως βασικών πηγών ενημέρωσης, ιδιαίτερα για τις νεότερες γενιές, έχει ως συνέπεια αναξιόπιστες πηγές να καθίστανται ενίοτε το ίδιο βασικοί κόμβοι στη διάχυση πληροφορίας με έγκυρα μέσα ενημέρωσης. Παράλληλα, πολίτες και επαγγελματίες της ενημέρωσης βρίσκονται συχνά απροετοίμαστοι, χωρίς τα κατάλληλα εργαλεία και γνώσεις για να αντιμετωπίσουν τη διάχυση ψευδών/ παραπλανητικών πληροφοριών.

Πολλές φορές δε, ο διαχωρισμός μεταξύ αληθών και ψευδών/παραπλανητικών ειδήσεων καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολος – ακόμα και για άτομα με υψηλά επίπεδα εγγραμματισμού στα Μέσα, ιδιαίτερα όταν την «είδηση» συνοδεύει πολυμεσικό περιεχόμενο, το οποίο έχει παραποιηθεί με σκοπό να παραπλανήσει τους αναγνώστες. Η πρόκληση γίνεται ακόμα μεγαλύτερη με τη χρήση τεχνολογιών που επιδιώκουν να ενισχύσουν τη διάχυση και επίδραση της παραπληροφόρησης, για παράδειγμα μέσω αυτοματοποιημένων λογαριασμών (bot)  ή τεχνολογιών αιχμής που βασίζονται στη βαθιά μάθηση (deep learning) και επιδιώκουν τη τεχνητή δημιουργία πλαστού πολυμεσικού περιεχομένου (deep fakes, Generative Adversarial Networks) που είναι ικανό να ξεγελάσει και τον πιο καλό παρατηρητή.

Οι αρνητικές επιπτώσεις της παραπληροφόρησης δε, δεν περιορίζονται στη σφαίρα του Διαδικτύου, αλλά εκτείνονται στην πραγματική ζωή, πολλές φορές με τραγικές συνέπειες, σε πολλαπλά επίπεδα; από τον επηρεασμό των εκλογικών διαδικασιών και της οικονομίας μέχρι και την απώλεια ανθρώπινων ζωών. Σε κοινωνικό επίπεδο, η παραπληροφόρηση υπονομεύει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς, ενισχύει πολλές φορές την κοινωνική πόλωση και αυξάνει τη δυσπιστία των ατόμων, διαταράσσοντας την κοινωνική συνοχή. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα όπου η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς¹⁾Tα ποσοστά εμπιστοσύνης των Ελλήνων σε θεσμούς όπως η Ελληνική κυβέρνηση ή το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (2019).
και τα μέσα ενημέρωσης²⁾ Ομοίως, τα ποσοστά εμπιστοσύνης των Ελλήνων στις ειδήσεις είναι από τα χαμηλότερα της Ευρώπης, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Reuters για τη μελέτη της δημοσιογραφίας (2019). είναι κατά καιρούς αρκετά χαμηλή, η διαβρωτική δύναμη της παραπληροφόρησης στην ελληνική κοινωνία είναι εν δυνάμει μεγαλύτερη.

Στο πλαίσιο αυτό και αναγνωρίζοντας την ανάγκη για τη δημιουργία ενός εθνικού δικτύου φορέων που θα μελετούν και θα συμβάλλουν στην καταπολέμηση του φαινομένου της παραπληροφόρησης στο ελληνικό Διαδίκτυο, τέσσερεις οργανισμοί με εμπειρία στον χώρο, αποφάσισαν από κοινού να ιδρύσουν το Ελληνικό Παρατηρητήριο κατά της Παραπληροφόρησης (Ελλ.Πα.Π.). Αυτοί είναι:

• το Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,
• το Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης,
• το Κέντρο Καταπολέμησης της Παραπληροφόρησης (Ellinika Hoaxes) και
• το Εργαστήριο Καινοτομίας (Innovation Lab) της Athens Technology Center,

Ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπου η παραπληροφόρηση γύρω από τον κορονοϊό είναι έντονη με σοβαρότατες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, η ανάγκη ύπαρξης ενός τέτοιου εθνικού Παρατηρητηρίου στα πρότυπα λειτουργίας αντίστοιχων πρωτοβουλιών σε διεθνές επίπεδο³⁾Για παράδειγμα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο λειτουργεί το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο κατά της Παραπληροφόρησης με συμμετοχή φορέων από διάφορες χώρες της Ευρώπης (European Observatory against Disinformation), στην Ιταλία το κέντρο ALETHEIA Center of Excellence, στη Δανία το Ευρωπαϊκό Κέντρο EU REMID για τη μελέτη των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης και της Παραπληροφόρησης, στις ΗΠΑ το Παρατηρητήριο Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (OSoMe).
– λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις εδώ ιδιαιτερότητες  – είναι αισθανόμαστε ακόμα πιο επιτακτική.

Μεταξύ των στόχων του Ελληνικού Παρατηρητηρίου κατά της Παραπληροφόρησης είναι α) να παρέχει αξιόπιστη ενημέρωση στο ελληνικό κοινό γύρω από το πρόβλημα της παραπληροφόρησης και να ενημερώνει υπεύθυνα και με ακρίβεια σχετικά με μη αξιόπιστο διαδικτυακό περιεχόμενο και προσπάθειες παραπληροφόρησης που διακινούνται στο ελληνικό Διαδίκτυο ή αφορούν την Ελλάδα και τους πολίτες της, β) να προσφέρει εξειδικευμένη γνώση και υποστήριξη σε επαγγελματίες της επικοινωνίας και της δημοσιογραφίας σχετικά με διαθέσιμα τεχνολογικά εργαλεία και μεθόδους ανίχνευσης/επαλήθευσης ψευδών ειδήσεων και παραπλανητικού περιεχομένου, καθώς και γ) να προάγει την ελληνική έρευνα στο πεδίο της Παραπληροφόρησης, παρέχοντας στοιχεία και πόρους σχετικά με τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις σε σχετικά πεδία ενδιαφέροντος (ανάλυση κοινωνικών δικτύων, τεχνητή νοημοσύνη, κλπ.).

Η προσπάθεια αυτή περιστρέφεται γύρω από τρεις βασικούς άξονες, οι οποίοι αποτελούν τους θεμέλιους λίθους του εγχειρήματος:

Διεπιστημονικότητα: Οι ιδρυτικοί φορείς του Παρατηρητηρίου προέρχονται από διαφορετικά πεδία, καλύπτοντας πολλαπλές πτυχές του φαινομένου της Παραπληροφόρησης, σε θεωρητικό, ερευνητικό, τεχνολογικό και πρακτικό επίπεδο, και προσφέροντας διαφορετικές οπτικές, γνώσεις και πρακτικές στην αντιμετώπισή του. Αναγνωρίζοντας δε την διεπιστημονικότητα του εν λόγω φαινομένου, η ίδρυση του Ελληνικού Παρατηρητηρίου κατά της Παραπληροφόρησης αποτελεί ταυτόχρονα κάλεσμα προς όλους τους επιστημονικούς και μη φορείς της χώρας που μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση της Παραπληροφόρησης για συνεργασία και συντονισμό των σχετικών προσπαθειών σε εθνικό επίπεδο.

Ουδετερότητα και Ανεξαρτησία: Οι αρχές της ουδετερότητας, της ανεξαρτησίας και της διαφάνειας καθοδηγούν τη λειτουργία και τις δράσεις του Παρατηρητηρίου, καθώς και των οργανισμών και προσώπων που συμμετέχουν σε αυτό. Το Ελληνικό Παρατηρητήριο κατά της Παραπληροφόρησης χρηματοδοτείται αποκλειστικά από ιδίους πόρους των συμμετεχόντων φορέων και από ερευνητικά προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εξυπηρετεί αποκλειστικά δημόσια συμφέροντα, όπως της ενημέρωσης, της αξιοπιστίας των πληροφοριών και της προαγωγής της έρευνας και μελέτης του πεδίου της Παραπληροφόρησης και όχι ιδιωτικά συμφέροντα ή τα συμφέροντα των επιμέρους φορέων που το απαρτίζουν.

Αντικειμενικότητα: Το Ελληνικό Παρατηρητήριο κατά της Παραπληροφόρησης θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να επιτύχει τους στόχους της εξακρίβωσης και ορθής πληροφόρησης, λειτουργώντας πάντα με κριτήρια τη διαφάνεια, την αμεροληψία και τη συλλογιστική βασισμένη σε δεδομένα, υιοθετώντας κατ’ αρχήν επιστημονική προσέγγιση. Ωστόσο, δεν διεκδικούμε το αλάθητο, ούτε τη θέση λογοκριτή του ελληνικού Διαδικτύου. Σκοπός μας είναι να ασχοληθούμε με περιπτώσεις δημιουργίας και εν γνώσει διάδοσης ψευδών και παραπλανητικών πληροφοριών, ενώ εκτός των σκοπών και ενδιαφερόντων του Παρατηρητηρίου βρίσκονται περιπτώσεις σάτιρας και φυσικά έκφρασης προσωπικών απόψεων.

Ευελπιστούμε το εγχείρημα αυτό να ανταποκριθεί στις σύγχρονες συνθήκες και ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας και να αποτελέσει σταδιακά βασικό εθνικό κόμβο στην καταπολέμηση της Παραπληροφόρησης μέσω της ενημέρωσης και εκπαίδευσης των Ελλήνων πολιτών και των επαγγελματιών της ενημέρωσης, σε συνεργασία με παρόμοιες πρωτοβουλίες και φορείς τόσο εντός της χώρας όσο και σε ευρωπαϊκό/διεθνές επίπεδο.

Παραμείνετε συντονισμένοι! Για οποιαδήποτε πληροφορία, διευκρίνιση, πρόταση ή σχόλια μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί μας στην ηλεκτρονική διεύθυνση info@ellpap.gr.