Έγκυρη Πληροφόρηση, Ανοικτή Επιστήμη και Συνεργασία: “Εργαλεία” για την αντιμετώπιση της πανδημίας
Η ξαφνική εμφάνιση του SARS-CoV-2 και ο επείγων αλλά και παγκόσμιος χαρακτήρας της κατάστασης υπογραμμίζουν την ανάγκη για «ανοικτή επιστήμη» – μια παγκόσμια τάση για την ελεύθερη διάθεση και ανοικτή πρόσβαση σε ερευνητικά αποτελέσματα και δημοσιεύσεις. Στόχος είναι η δυνατότητα επαναχρησιμοποίησής τους από την επιστημονική κοινότητα και άλλους ενδιαφερόμενους για την επαλήθευση ερευνητικών ευρημάτων και την ανακάλυψη νέων. Τα τελευταία χρόνια, η έννοια της ανοικτής επιστήμης (open science) έχει διευρυνθεί περιλαμβάνοντας την ελεύθερη πρόσβαση σε ερευνητικά σύνολα δεδομένων, επιστημονικά εργαλεία και εξοπλισμό, εκπαιδευτικούς πόρους, αλλά και νέα σχήματα συνεργασίας μεταξύ ερευνητών, κοινωνίας και επιχειρήσεων.
Η ανάγκη συνεργασίας της παγκόσμιας ερευνητικής κοινότητας, αλλά και της πρώτης με την υπόλοιπη κοινωνία (κρατικούς φορείς και φορείς χάραξης πολιτικής, επαγγελματίες, ενώσεις πολιτών, δημοσιογράφους, κλπ.), γίνεται πιο επιτακτική σε περιόδους παγκόσμιων κρίσεων, όπως η πανδημία του SARS-CoV-2. Η ανοικτή πρόσβαση σε ερευνητικά αποτελέσματα και άλλα δεδομένα σχετιζόμενα με τον ιό από όλους – είτε πρόκειται για επιστήμονες, πολιτικούς ή απλούς πολίτες – είναι υψίστης σημασίας για την πιο αποτελεσματική και ταχύτερη αντιμετώπιση της πανδημίας. Το ίδιο ισχύει και για τις κυβερνήσεις σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, οι οποίες οφείλουν να δημοσιεύουν σχετικά δεδομένα (αριθμό κρουσμάτων, θανάτων, διαγνωστικών τεστ, κλινών στις ΜΕΘ, κοκ) με ακρίβεια και συνέπεια. Όπως το θέτει ο Ισραηλινός ιστορικός και καθηγητής Yuval Noah Harari, «Το πραγματικό αντίδοτο στην επιδημία δεν είναι ο διαχωρισμός, αλλά η συνεργασία. […] η καλύτερη άμυνα που έχουν οι άνθρωποι εναντίον των παθογόνων οργανισμών δεν είναι η απομόνωση – είναι η πληροφόρηση.»
Στο πλαίσιο αυτό, έχουν αναπτυχθεί διάφορες συνεργατικές πρωτοβουλίες για την ανοικτή πρόσβαση σε δεδομένα και πληροφορίες γύρω από τον νέο κορονοϊό, τη συγκέντρωση αυτών σε ψηφιακά αποθετήρια και την ανάλυσή τους, καθώς και για την καταπολέμηση της αυξημένης παραπληροφόρησης γύρω από τον SARS-CoV-2.
Το παρόν άρθρο επιχειρεί να παρουσιάσει κάποιες από αυτές τις πρωτοβουλίες με έμφαση σε αυτές που απευθύνονται κυρίως σε δημοσιογράφους, αναλυτές δεδομένων, δημόσιους φορείς και πολίτες. Οι πρωτοβουλίες διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: α) Βάσεις δεδομένων, στατιστικά στοιχεία και αναλύσεις και β) Παραπληροφόρηση και κοινωνικά δίκτυα.
Βάσεις δεδομένων, στατιστικά στοιχεία και αναλύσεις
Covid-19 Ελλάδα: Η ιστοσελίδα αυτή – μέρος του επίσημου ιστότοπου της Ελληνικής Κυβέρνησης για τη νόσο COVID-19 – παρέχει καθημερινά ενημέρωση για την πορεία του ιού στην Ελλάδα, καθώς και στατιστικά στοιχεία και αναλύσεις/οπτικοποιήσεις των διαθέσιμων δεδομένων (νέα και ενεργά κρούσματα, θάνατοι, γεωγραφική/ηλικιακή κατανομή, κλπ.).
WHO COVID-19 Dashboard: Ο πίνακας δεδομένων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας διαθέτει στοιχεία για των αριθμό των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων και των θανάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα δεδομένα προέρχονται από τις επίσημες εθνικές υπηρεσίες και ανανεώνονται καθημερινά.
COVID-19 Dashboard by the Center for Systems Science and Engineering (CSSE) at Johns Hopkins University (JHU): Ο πίνακας δεδομένων του Πανεπιστημίου Χόπκινς στις ΗΠΑ περιέχει στοιχεία για την εξάπλωση του ιού ανά χώρα, όπως αριθμό επιβεβαιωμένων κρουσμάτων και θανάτων, αριθμό ενεργών κρουσμάτων, συχνότητα εμφάνισης, ποσοστό θνησιμότητας, καθώς και στοιχεία (όπου είναι διαθέσιμα) για τα ποσοστά διαγνωστικών τεστ και εισαγωγής σε νοσοκομειακές μονάδες .
CoronaTracker: Μια διαδικτυακή πύλη που παρέχει ενημέρωση στο κοινό για την πορεία του κορονοϊού και τις τελευταίες εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Πέρα από στατιστικά στοιχεία και αναλύσεις ανά χώρα, περιέχει γενικά ενημερωτικά στοιχεία για τον SARS-CoV-2 και τους τρόπους πρόληψης και προστασίας από τον ιό σύμφωνα με επίσημες πηγές, ταξιδιωτικές ανακοινώσεις ανά χώρα, καθώς και επιβεβαιωμένες ειδήσεις από διάφορες πηγές.
Our World in Data – Statistics and Research Coronavirus Pandemic (COVID-19): Η πρωτοβουλία αυτή συλλέγει διαθέσιμα δεδομένα και πληροφορίες για τον SARS-CoV-2, τα επεξεργάζεται και τα παρουσιάζει μέσω γραφικών παραστάσεων και πινάκων. Τα δεδομένα που περιλαμβάνονται αφορούν μεταξύ άλλων συγκριτικά στοιχεία ανά χώρα και πληθυσμό, αριθμό και συχνότητα διαγνωστικών τεστ, ρυθμό εξάπλωσης της νόσου, δείκτες θνησιμότητας ανά χώρα, κλπ. Όλα τα γραφήματα και τα δεδομένα της ιστοσελίδας είναι ελεύθερα για χρήση.
Google Community Mobility Reports: Η πρωτοβουλία αυτή της Google αποσκοπεί να αποτυπώσει μέσα από τα δεδομένα που συλλέγει η Google τις αλλαγές στην κυκλοφορία των ατόμων σε σημεία αναφοράς, όπως αγορές τροφίμων, πάρκα, καταστήματα, κλπ. ως συνέπεια των περιοριστικών μέτρων που επιβλήθηκαν για τον SARS-CoV-2. Διαθέσιμα δεδομένα υπάρχουν για πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
CovidGraph: Η πρωτοβουλία αυτή στοχεύει να οργανώσει και να συνδέσει μεταξύ τους διαθέσιμα στοιχεία (ερευνητικά δεδομένα, δημοσιεύσεις, πατέντες, δεδομένα για γονίδια, γονιδιώματα, κλινικά δεδομένα κλπ.) για τον SARS-CoV-2. Η πρόσβαση είναι ελεύθερη και στόχος της πρωτοβουλίας είναι να βοηθήσει τους ερευνητές να ανατρέξουν στον τεράστιο όγκο δεδομένων και να κάνουν καλύτερους συσχετισμούς με τη βοήθεια της τεχνολογίας.
CORD-19 COVID-19 Open Research Dataset: Η ομάδα πίσω από το Semantic Scholar στο Ινστιτούτο Allen για την Τεχνητή Νοημοσύνη, σε συνεργασία με άλλα ερευνητικά κέντρα, δημιούργησε το CORD-19, μια συλλογή ερευνητικών δημοσιεύσεων για τον SARS-CoV-2 και υποστηρικτών εργαλείων. Στόχος τους είναι να βοηθήσουν τους ερευνητές στην κατανόηση του νέου ιού. Η συλλογή τους αντιπροσωπεύει την μεγαλύτερη μέχρι στιγμής μηχανικώς αναγνώσιμη (machine readable) βάση δεδομένων με επιστημονικές δημοσιεύσεις για τον SARS-CoV-2, ελεύθερα διαθέσιμη για εξόρυξη δεδομένων και κειμένου (data and text mining) σε επιστήμονες που μελετούν τον κορονοϊό.
Παραπληροφόρηση και κοινωνικά δίκτυα
The CoronaVirusFacts Alliance Database: Στη βάση αυτή οι επισκέπτες μπορούν να ανατρέξουν σε ελέγχους ορθότητας ισχυρισμών (fact-checks) γύρω από τον νέο κορονοϊό που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο. Στην πρωτοβουλία συμμετέχουν ομάδες επαλήθευσης (fact-checkers) από 70 χώρες, ενώ στη βάση περιέχονται άρθρα δημοσιευμένα σε 40 γλώσσες.
Μύθοι Για Τον Covid-19: Στην ιστοσελίδα αυτή, μέρος του επίσημου ιστότοπου της Ελληνικής Κυβέρνησης για τη νόσο COVID-19, μπορεί κανείς να ανατρέξει σε μια συλλογή από ψευδείς ειδήσεις, ατεκμηρίωτες απόψεις, υπερβολές και αντιεπιστημονικές θεωρίες που αφορούν τη νόσο, καθώς και σε έγκυρα στοιχεία και απαντήσεις επιστημόνων που καταρρίπτουν τους εν λόγω ισχυρισμούς.
Twitter COVID-19 Dataset: Στο πλαίσιο των προσπαθειών καταπολέμησης της παραπληροφόρησης, το Twitter ανακοίνωσε τη δωρεάν διάθεση πρόσβασης σε ερευνητές και προγραμματιστές σε μια βάση δεδομένων που περιέχει δεκάδες εκατομμύρια tweets χρηστών σε πραγματικό χρόνο σχετικά με τον SARS-CoV-2. Κατόπιν αίτησης και έγκρισης από το Twitter, ερευνητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα δεδομένα αυτά, προκειμένου να μελετήσουν φαινόμενα, όπως τη διασπορά του ιού, τη διασπορά ψευδών ειδήσεων σχετικά με τον ιό, τη διαχείριση κρίσεων και άλλα.
COVID-19 Twitter chatter dataset: Ερευνητές από διάφορα πανεπιστήμια δημοσίευσαν μια τεράστια βάση δεδομένων με εκατομμύρια tweet και retweet σε διαφορετικές γλώσσες που αναφέρονται στον SARS-CoV-2, τα οποία άρχισαν να συλλέγουν στις 11 Μαρτίου. Η βάση περιέχει ήδη πάνω από 150 εκατομμύρια tweet και retweet και συνεχίζει να ανανεώνεται μέχρι σήμερα. Η πρόσβαση σε και χρήση της βάσης είναι ελεύθερη για ερευνητικούς, μη-εμπορικούς σκοπούς.
Αρκετές ακόμα πρωτοβουλίες και προσπάθειες ασχολούνται με τη δημιουργία βάσεων δεδομένων και τη συλλογή, επεξεργασία και ανάλυση στοιχείων για τον νέο κορονοϊό. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι, παρά την αφθονία δεδομένων και στατιστικών αναλύσεων για τον SARS-CoV-2, πολλές φορές τα δεδομένα δεν είναι ακριβή ή η εγκυρότητά τους είναι αβέβαιη ή προέρχονται από διαφορετικές πηγές, τα στοιχεία των οποίων μερικές φορές μπορεί να είναι αντικρουόμενα. Για τον λόγο αυτό, ο αναγνώστης, ερευνητής, δημοσιογράφος θα πρέπει να προσεγγίζει τα στοιχεία και τους αριθμούς με κριτική σκέψη και προσοχή.
Σε κάθε περίπτωση, η συγκυρία, αν και ατυχής, αναδεικνύει την αναγκαιότητα συνεργασίας σε πολλαπλά επίπεδα και σε πραγματικό χρόνο. Η υιοθέτηση κοινών τρόπων οργάνωσης της γνώσης, η χρήση κοινού λεξιλογίου και μεταδεδομένων, η ελεύθερη διάθεση των ερευνητικών δεδομένων και των τεχνολογιών για την καλύτερη ανάλυσή τους αποτελούν αναγκαία βήματα, εφόσον θέλουμε να επιταχύνουμε την εύρεση λύσεων για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Εικόνα εξωφύλλου από pxfuel